Ο Άλμπερτ (ή Αλβέρτος) Αϊνστάιν (1879-1955) όπως είναι γνωστό υπήρξε όχι μόνο ένας από τους μεγαλύτερους επιστήμονες του 20ου αιώνα, αλλά και όλων των εποχών. Θεμελίωσε τη θεωρία της Σχετικότητας και τιμήθηκε με το Νόμπελ Φυσικής το 1921. Κατά καιρούς έχουν γραφτεί διάφορα σχετικά με το πόσο καλός μαθητής και πόσο καλός φοιτητής ήταν.
Ο Παύλος Σαντορίνης (1893-1986), ένας από τους σπουδαιότερους Έλληνες Φυσικούς του 20ου αιώνα (μαζί με τον σπουδαίο Καίσαρα Αλεξόπουλο), σε μια διάλεξή του στο Μέγα Αμφιθέατρο του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου στις 7 Μαΐου 1969 έλυσε πολλές απορίες σχετικά με τον φοιτητή Αϊνστάιν και τα πρώτα χρόνια της ζωής του μετά την αποφοίτησή του από το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης.
Η ομιλία αυτή του Π. Σαντορίνη με τίτλο «Η επίδρασις των ελλιπών Πολυτεχνειακών Σπουδών του νεαρού Einstein επί της μετέπειτα εξελίξεώς του ως Ερευνητού» περιέχεται, κατά το μεγαλύτερο μέρος της, στο βιβλίο του Αλέξανδρου Λαγκαδά «Α. ΑΪΝΣΤΑΙΝ ΚΑΙ Π. ΣΑΝΤΟΡΙΝΗΣ – ΜΙΑ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΟΥ ΦΥΣΙΚΗΣ».
Μία από τις πρώτες φωτογραφίες του Αϊνστάιν
Ο… κακός μαθητής Άλμπερτ Αϊνστάιν – Η μετάβασή του στην Ελβετία
Ο Άλμπερτ Αϊνστάιν γεννήθηκε στο Ουλμ της Γερμανίας το 1879. Όταν ήταν ενός έτους, η οικογένειά του μετακόμισε στο Μόναχο. Αφού τελείωσε το Δημοτικό φοίτησε στο Γυμνάσιο, από το 1889 ως το 1894, οπότε και το εγκατέλειψε, χωρίς να πάρει Απολυτήριο! Ο Αϊνστάιν ήταν ελεύθερο πνεύμα και δεν μπορούσε να δεχτεί την πειθαρχία του αυστηρού και άκαμπτου γερμανικού συστήματος εκπαίδευσης, σε όλες τις βαθμίδες.
Ο Αϊνστάιν σε πολύ νεαρή ηλικία
Κλείσιμο
Αν και ήταν Εβραίος, από τα 16 του «αποχώρησε» από την Ιουδαϊκή Θρησκεία, καθώς πίστευε ότι αυτή δεν είναι παρά η ιστορική εξέλιξη του πνεύματος του ανθρώπου, για να πλησιάσει τον Δημιουργό. Στράφηκε έτσι προς τον Πανθεϊσμό του Σπινόζα. Το 1895 πήγε στη Ζυρίχη. Εκείνη την εποχή, στην Ελβετία, που ήταν εγκλωβισμένη ανάμεσα σε τρεις μεγάλες χώρες (Γερμανία, Γαλλία και Αυστροουγγαρία) επικρατούσε πνεύμα πλήρους ελευθερίας. Ο καθένας μπορούσε να κατοικεί στην Ελβετία, αρκεί να μην κάνει πολιτική προπαγάνδα. Πάντως εκείνη την εποχή έμεναν στη χώρα ο Λένιν, η Ρόζα Λούξεμπουργκ και άλλοι μετέπειτα γνωστοί κομμουνιστές.
Ο Αϊνστάιν έδωσε εξετάσεις για να εισαχθεί στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, απέτυχε όμως παταγωδώς! Ο λόγος ήταν, ότι γνώριζε πολύ καλά Μαθηματικά και Φυσική, αλλά στα εξεταζόμενα μαθήματα υπήρχαν και άλλα (Γερμανική Γλώσσα και Φιλολογία, Γαλλική Γλώσσα και Φιλολογία, Ζωολογία, Βοτανική, Παγκόσμια Ιστορία κ.λπ.), που είχαν την ίδια βαρύτητα με τα Μαθηματικά, τη Χημεία και τη Φυσική! Ο Αϊνστάιν αγνοούσε παντελώς π.χ. τη Ζωολογία, τη Βοτανική και τη Γαλλική Φιλολογία και όπως ήταν λογικο, δεν κατόρθωσε να πετύχει στις εξετάσεις.
Επισκέφθηκε τον Πρύτανη του Πολυτεχνείου τότε, Καθηγητή Herzog ο οποίος αφού είδε τους βαθμούς του τον συμβούλευσε να ολοκληρώσει τις γυμνασιακές του σπουδές, του σύστησε μάλιστα το Γυμνάσιο του Ααράου, έτσι ώστε να μπορέσει να μπει χωρίς εξετάσεις στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Έτσι και έγινε. Ο Αϊνστάιν τελείωσε το Γυμνάσιο του Ααράου και γράφτηκε στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, στο «Ειδικό Τμήμα καταρτισμού μελλοντικών καθηγητών της Φυσικής και των Μαθηματικών».
Πώς ο Αϊνστάιν πήρε πτυχίο με 4,91;
Στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης, ο Αϊνστάιν είχε ως καθηγητές μερικά θρυλικά ονόματα, όπως τον Φυσικό Heinrich Friedrich Weber (1843-1912) με τον οποίον οι σχέσεις του ήταν κακές (φαίνεται πάντως ότι ο Weber δεν ήταν ιδιαίτερα αγαπητός στους φοιτητές του…) και τον επίσης Γερμανό, Μαθηματικό Hermann Minkowski (1864-1909), με τον οποίο ο Αϊνστάιν είχε εξαιρετικές σχέσεις. Όπως θα δούμε, ο Minkowski βοήθησε τον Αϊνστάιν να πάρει το πτυχίο του, καθώς η πολύ χαμηλή βαθμολογία του Weber στη Διπλωματική Εργασία, θα οδηγούσε στην απόρριψη του Αϊνστάιν, ο οποίος φοίτησε στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης από το 1896 ως το 1900.
Το Πολυτεχνείο της Ζυρίχης το 2006 Ο Αϊνστάιν εκφραζόταν με κολακευτικά λόγια για τους καθηγητές του στα Μαθηματικά Minkowski και Adolf Hurwitz (1859-1919), παρά το ότι δεν παρακολουθούσε συχνά τα μαθήματά τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα ο Αϊνστάιν να εμφανίζει ελλείψεις στα Μαθηματικά, κάτι που παραδέχτηκε και ο ίδιος αργότερα. Πού απέδιδε όμως, εκ των υστέρων, τα «κενά» που είχε στα Μαθηματικά;
Hermann Minkowski Σύμφωνα με τον ίδιο, η κλίση του στη Φυσική ήταν πολύ μεγαλύτερη από την κλίση του στα Μαθηματικά, τα Μαθηματικά υποδιαιρούνται σε πάρα πολλά κεφάλαια και η ειδίκευση, ακόμα και σε έναν από αυτά χρειαζόταν απόλυτη αφοσίωση και τέλος, δεν πίστευε ότι τα Μαθηματικά θα του χρειαστούν τόσο πολύ στη συνέχεια.
Ο Weber δίδασκε Θεωρητική Φυσική στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Ο Αϊνστάιν εκνευριζόταν, καθώς δεν δίδασκε π.χ. και τις εξισώσεις Maxwell. Ο Weber φαίνεται ότι ήταν προσκολλημένος στα καθηγητικά στερεότυπα της εποχής.
Αναγνώριζε την εξυπνάδα του Αϊνστάιν, αλλά τον ενοχλούσε το πνεύμα ανεξαρτησίας που τον διέκρινε. Γινόταν έξαλλος γιατί ο Αϊνστάιν του απευθυνόταν με τη φράση «κύριε Weber», αντί για «κύριε καθηγητή», κάτι που ο νεαρός φοιτητής θεωρούσε ασήμαντο, ο Weber όμως όχι. Κάποια στιγμή κάλεσε τον Αϊνστάιν και του είπε: «Είσθε ένα πολύ έξυπνο παιδί Einstein, ένα πολύ έξυπνο παιδί, αλλά έχετε ένα πολύ μεγάλο ελάττωμα, επειδή δεν μ’ αφήνετε να σας πω τίποτε».
Προβλήματα είχε όμως ο Αϊνστάιν και με τον Διευθυντή του Εργαστηρίου Φυσικής Pernet. Αυτός, τους έδινε ένα σημείωμα, με βάση τις οδηγίες του οποίου έπρεπε να επιλυθεί ένα πρόβλημα. Ο Αϊνστάιν αγνοούσε τις οδηγίες κάνοντας έξαλλο τον Pernet. Ωστόσο έλυνε την άσκηση με διαφορετικό, καλύτερο τρόπο. Ο επιμελητής του Εργαστηρίου μάταια προσπαθούσε να πείσει τον Pernet γι’ αυτό. «Αυτό ζητάμε, αυτό πρέπει να γίνει» ήταν η στερεότυπη απάντηση του Pernet. Ο Αϊνστάιν κατηγορούσε τους Weber και Pernet, αλλά δεν είχε δίκιο, καθώς αυτοί δίδασκαν, με βάση τα προβλεπόμενα από το Πολυτεχνείο.
Heinrich Friedrich Weber Ο Weber ήταν ο εφιάλτης του Αϊνστάιν. Τον ταλαιπώρησε ακόμα και στη διπλωματική του εργασία, που έπρεπε να υποβληθεί σε χαρτί καθορισμένων διαστάσεων. Ο Αϊνστάιν αδιαφορώντας για τέτοιου είδους λεπτομέρειες, όπως τις θεωρούσε, παρουσίασε τη διπλωματική του εργασία στον Weber σε ένα πρόχειρο χαρτί! Ο Weber εξαγριώθηκε και τον υποχρέωσε στις 48 ώρες που απέμεναν μέχρι να τελειώσει η προθεσμία κατάθεσης των διπλωματικών εργασιών, να ξαναγράψει την εργασία του και να την παρουσιάσει στο καθορισμένων διαστάσεων χαρτί!
Τα βάσανα όμως του «Αϊνστάιν, που προκαλούσε ο Weber, δεν τελείωσαν εκεί. Υπάρχει η αντίληψη ότι ο μεγάλος Φυσικός πήρε το πτυχίο του με 5. Όλοι θεωρούν ότι πρόκειται για πολύ χαμηλό βαθμό, κάτι που ισχύει όταν «άριστα» είναι το δέκα. Όμως, όπως εξήγησε ο Σαντορίνης στην ομιλία του, το «άριστα» στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης ήταν το έξι! Η βάση ήταν 4,75. Το 5 ήταν ένας καλός βαθμός. Το 5,25 και το 5,5 ήταν τότε (1900) «πολύ δύσκολα», κατά τον Σαντορίνη. Είναι επίσης χαρακτηριστικό, ότι βαθμοί κάτω από 4 ούτε καν ανακοινώνονταν! Το 5,75 ήταν σχεδόν αδύνατο και το 6 «πρακτικώς απλησίαστο». Ας δούμε τους βαθμούς του Διπλώματος (Πτυχίου) του Αϊνστάιν:
Θεωρητική Φυσική, Weber 5,0 Πρακτική Φυσική, Pernet 5,0 Θεωρία των Συναρτήσεων, Minkowski 5,5 Αστρονομία ,Wolfer 5,0 Διπλωματική Εργασία, Weber 4,5
Ο Παύλος Σαντορίνης Το κακό για τον Αϊνστάιν ήταν ότι ο βαθμός της Διπλωματικής Εργασίας διπλασιαζόταν και το άθροισμα όλων των βαθμών διαιρούνταν δια έξι. Ο Minkowski γνωρίζοντας την αντιπάθεια του Weber προς τον Αϊνστάιν, του έβαλε τον εξαιρετικό βαθμό 5,5, έτσι ώστε ο μέσος όρος της βαθμολογίας του πτυχίου του να είναι 4,91, με άριστα το 6, το οποίο με απόλυτη αντιστοιχία, στην κλίμακα του 10, αντιστοιχεί σε 8,18.
Ο Αϊνστάιν απευθύνθηκε στον Weber για να τον δεχθεί ως «Επιμελητή της Φυσικής». Ο Weber αρνήθηκε, καθώς το 4,5 στη Διπλωματική Εργασία του Αϊνστάιν ήταν απαγορευτικό για την πρόσληψή του. Ο Αϊνστάιν βρέθηκε τότε πραγματικά στον δρόμο. Αναγκάστηκε να κάνει ιδιαίτερα μαθήματα και να διδάσκει σε ιδιωτικά σχολεία. Και αυτό μόλις για 2-3 μήνες, καθώς δεν μπορούσε να μεταδώσει τις γνώσεις του στους μαθητές…
Η παρουσίαση της «Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας», η βοήθεια του Grossman, η έκπληξη του Minkowski και ο θάνατος του Weber όταν διάβασε για τα «κατορθώματα» του Αϊνστάιν!
Τότε, ο Αϊνστάιν βοηθήθηκε πολύ από τον φίλο και συμφοιτητή του Grossman, που ήταν επίσης Εβραίος στην καταγωγή. Ο πατέρας του Grossman ήταν μεγαλοβιομήχανος και φρόντισε να προσληφθεί ο Αϊνστάιν στο Κρατικό Γραφείο Διπλωμάτων Ευρεσιτεχνίας της Ελβετίας. Εκεί μελετούσε τις διάφορες εφευρέσεις και αποφαινόταν για την πραγματική αξία τους. Με ένα ικανοποιητικό ετήσιο εισόδημα 3.200 ελβετικών φράγκων, από το 1902 όταν και προσλήφθηκε, ο Αϊνστάιν μπορούσε να ασχοληθεί περισσότερο με τις επιστημονικές του εργασίες.
Marcel Grossman (1878-1936)Marcel Grossman, Einstein, Gustav Geissler, Eugen Grossman Το 1903 παντρεύτηκε την παλιά του συμμαθήτρια Mileva Maric, με την οποία απέκτησαν τρία παιδιά. Το 1905 ήταν ιδιαίτερα δημιουργική χρονιά για τον Αϊνστάιν, καθώς παρουσίασε την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας. Και σ’ αυτήν όμως, είχε τη βοήθεια του εξαιρετικού Μαθηματικού και φίλου του Μαρσέλ Γκρόσμαν (1878-1936). Ο πρώτος πάντως που εξεπλάγη ήταν ο καθηγητής του στη Ζυρίχη Minkowski, ο οποίος δίδασκε πλέον στο πανεπιστήμιο του Gottingen, το κορυφαίο ανώτατο ίδρυμα παγκοσμίως στον τομέα των Μαθηματικών.
Συνομιλώντας με τον μεγάλο Max Born είπε: «Η εργασία του Αϊνστάιν είναι για μένα μια μεγάλη έκπληξη, επειδή αυτός ήταν ανέκαθεν ένας τεμπέλης (!) και δεν ενδιαφερόταν καθόλου για τα Μαθηματικά». Πάντως, ο Minkowski είχε αντιληφθεί ότι λείπει μια τέταρτη διάσταση από τη θεωρία, την οποία και δημιούργησε ως τη «φανταστική διάσταση του χρόνου».
Ενδιαφέρον είναι ότι διαπρεπείς επιστήμονες, όπως ο Γάλλος Μαθηματικός Poincare είχαν καταλήξει νωρίτερα στο ίδιο συμπέρασμα με τον Αϊνστάιν, αλλά καθώς ήταν καταξιωμένοι επιστήμονες φοβήθηκαν να δημοσιεύσουν τις εργασίες τους, καθώς, αν αυτές δεν επαληθεύονταν, θα διασύρονταν.
Το 1913 ο Αϊνστάιν και ο Γκρόσμαν δημοσίευσαν στη «Zeitschrift fur Mathematik und Physik», Bd. 62 (1913), σελ. 225-226 τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας. Στη δημοσίευση αναφέρεται:
Δια το φυσικόν μέρος – Albert Einstein Δια το μαθηματικόν μέρος – Marcel Grossman
Το επόμενο έτος δημοσιεύθηκε στο ίδιο περιοδικό μια συμπληρωματική εργασία των δύο (Τόμος 63, σελ. 215-225). Και σ’ αυτή υπάρχει η αναφορά:
Einstein – δια το φυσικόν μέρος Grossman – δια το μαθηματικόν μέρος
Grossman και EinsteinΑϊνστάιν και Γκρόσμαν σε μεγάλη ηλικία Ο Παύλος Σαντορίνης είχε καθηγητές τους Αϊνστάιν και Γκρόσμαν στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Για τον Αϊνστάιν, όπως είπε στην ομιλία του το 1969, δεν είχε κανένας φανταστεί πόσο ψηλά θα φτάσει. Ούτε και για τον Γκρόσμαν μπορούσαν να καταλάβουν πόσο σπουδαίος μαθηματικός ήταν. Και οι δύο είχαν να κάνουν αμέτρητες αριθμητικές πράξεις, τις οποίες μοίραζαν στους πρωτοετείς φοιτητές τους δίνοντάς τους ως αμοιβή ένα ελβετικό φράγκο για κάθε 100 αριθμητικές πράξεις.
Στο μεταξύ, ο Weber διαβάζοντας σε μια εφημερίδα για μια σημαντική επιστημονική διάκριση του Αϊνστάιν το 1912 πέθανε ξαφνικά από ανακοπή καρδιάς. Στην τελευταία του κατοικία δεν τον συνόδευσαν, όπως γινόταν τότε, όλοι οι φοιτητές, παρά μόνο, υποχρεωτικά, τα Προεδρεία των Συλλόγων. Ανάμεσά τους, ο Σπύρος Βρεττός και ο Παύλος Σαντορίνης, Πρόεδρος και Αντιπρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Σπουδαστών «Minerva» αντίστοιχα.
Ο Παύλος Σαντορίνης
Η απρόσμενη επιτυχία του βιβλίου του Αϊνστάιν
Η Γενική Θεωρία της Σχετικότητας διατυπώθηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ωστόσο προκάλεσε μεγάλη αίσθηση, όχι μόνο στους επιστήμονες, αλλά και στον απλό κόσμο. Το 1916 ένας Γερμανός εκδότης ζήτησε από τον Αϊνστάιν να γράψει ένα βιβλίο που θα περιέχει εκλαϊκευμένη τη θεωρία του.
Το βιβλίο κυκλοφόρησε το 1917. Ο Αϊνστάιν προσπάθησε σε 70 σελίδες, χρησιμοποιώντας κυρίως Μαθηματικά να εκλαϊκεύσει τη θεωρία του. Φαίνεται ότι τα κατάφερε. Το 1918 το βιβλίο είχε κάνει δύο εκδόσεις και ετοιμαζόταν για την τρίτη. Στη χειμαζόμενη Γερμανία από τα δεινά του πολέμου, ο εκδότης ζήτησε από το κράτος χαρτί για 3.000 αντίτυπα. Παραδόξως του χορηγήθηκε. Το βιβλίο του Αϊνστάιν έκανε απίστευτες πωλήσεις και σταδιακά άρχισε να μεταφράζεται και σε άλλες χώρες.
Στη Μ. Βρετανία, ο εκδότης ζήτησε από τον μεταφραστή να γράψει ένα σύντομο, κατατοπιστικό πρόλογο, γιατί υπήρχε σύγχυση σε πολλούς και πολλές, που πίστευαν ότι η «Θεωρία της Σχετικότητας» αφορά τις σχέσεις των δύο φύλων!
ΥΓ. Παραθέτουμε και το άρθρο που είχαμε γράψει για τον Παύλο Σαντορίνη για τις αναγνώστριες και τους αναγνώστες μας που αγνοούν τον μεγάλο αυτό Φυσικό.
