Είχε πολλά χρόνια να βρεθεί η χώρα μας στο επίκεντρο μιας τόσο μεγάλης επικοινωνιακής «καταιγίδας» λόγω ενός αρχαιολογικού ευρήματος και εν προκειμένω ενός ταφικού μνημείου. Ίσως η τελευταία φορά να ήταν, όταν ο αείμνηστος Μανώλης Ανδρόνικος έφερε στο φως τους τάφους της Βεργίνας. Αλλά τότε δεν υπήρχε η σύγχρονη τεχνολογία, τα κοινωνικά δίκτυα και η ασύλληπτη ταχύτητα στην επικοινωνία.
Τα μικρό και μέχρι τότε ασήμαντο καφενείο στη Μεσολακιά του δήμου Αμφίπολης μετατράπηκε εκείνο το καλοκαίρι σε κέντρο ενημέρωσης και ανταλλαγής πληροφοριών Ελλήνων και ξένων δημοσιογράφων που εν μία νυκτί έφθασαν στην περιοχή αναζητώντας πρόσβαση σε εικόνες και στοιχεία για ένα ταφικό μνημείο που τα επόμενα χρόνια επρόκειτο να συνταράξει τα θεμέλια της Ιστορίας, της Αρχαιολογίας και της Αρχιτεκτονικής. Ήταν η στιγμή που η αρχαιολόγος Κατερίνα Περιστέρη και η ανασκαφική της ομάδα εντόπισαν τη μικρή είσοδο του τάφου που θα τους οδηγούσε στην μεγάλη αποκάλυψη.
Δέκα χρόνια μετά πολλά έχουν αλλάξει και έχουν διαφοροποιηθεί στον τύμβο Καστά και όσοι είχαν την μοναδική ευκαιρία να τον επισκεφθούν και να δουν από κοντά το εσωτερικό του ταφικού μνημείου δηλώνουν εντυπωσιασμένοι. «Όλα αυτά τα χρόνια, οι δημοσιογράφοι πιέζουν να τελειώσει γρήγορα το μνημείο και να γίνει επισκέψιμο», σημειώνει ο κ. Σπανέλης, «αλλά νομίζω πως ένα τέτοιο έργο δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Ο τύμβος του 2014 δεν έχει καμία σχέση με τον τύμβο του 2024. Οι αλλαγές είναι πάρα πολλές, ορατές, όπως και τα έργα που έπρεπε να γίνουν ήταν σημαντικά και πρωτόγνωρα για ένα μνημείο αυτού του διαμετρήματος. Αν, για παράδειγμα, με πρωτοβουλία της υπουργού Πολιτισμού δεν είχε έρθει από το εξωτερικό ειδικό συνεργείο για τις υποστυλώσεις πιθανόν σήμερα να βρισκόμασταν σε πολύ δυσάρεστες καταστάσεις. Επιπλέον, πολλά από τα στοιχεία του μνημείου αποκαταστάθηκαν - επανασυγκολλήθηκαν επί τόπου χωρίς να μεταφερθούν ή να μετακινηθούν καν».
Όπως όλα δείχνουν ο επίλογος σε αυτή την ιστορία θα αργήσει να γραφτεί καθώς για δεκαετίες θα γίνεται μελέτη των ευρημάτων του ταφικού μνημείου. Ωστόσο, όταν το 2027 το μνημείο γίνει επισκέψιμο θα έχει κλείσει το πρώτο μεγάλο κεφάλαιο.
«Η υπόθεση της μελέτης του τύμβου Καστά», επισημαίνει ο δημοσιογράφος Θεόδωρος Σπανέλης, «είναι ακόμη στην αρχή και όταν το μνημείο γίνει επισκέψιμο, το μόνο βέβαιο είναι ότι βγαίνοντας από αυτό, οι επισκέπτες θα είναι κυριολεκτικά άφωνοι από τα όσα έχουν δει. Μέχρι σήμερα η αρχαιότητα δεν μας κληροδότησε κάποιο άλλο μνημείο σε αυτή την εξαιρετική κατάσταση και σε μεγάλο βαθμό άθικτο από τη φθορά του χρόνου. Επιπλέον, η θεολογία που εμπεριέχει αυτό το μνημείο είναι μοναδική και στο μέλλον έχουν να γραφτούν πάρα πολλά βιβλία για αυτήν».
Ο Μιχάλης Λεφαντζής, προϊστάμενος σήμερα του τμήματος Μελετών Διεύθυνσης Αναστήλωσης Αρχαίων Μνημείων του ΥΠΠΟ, ξεκίνησε ως αρχιτέκτονας της μικρής ανασκαφικής ομάδας που ανακάλυψε το ταφικό μνημείο και συνέχισε ως μελετητής και επιβλέπων των εργασιών αποκατάστασης επί 12 συνεχή χρόνια και μέχρι σήμερα.
Για τον ίδιο, το μεγάλο γεγονός της ανακάλυψης του ταφικού μνημείου ξεκινάει δυο χρόνια νωρίτερα, το 2012, όταν ταύτισε τις εκατοντάδες των διάσπαρτων μελών του περιβόλου που βρισκόταν πλησίον της σημερινής θέσης του Λέοντα της Αμφίπολης, με τα οποία κατασκευάστηκε και η συμβατική βάση του γλυπτού. «Ήταν η απαρχή μιας μεγάλης διαδρομής έρευνας για την κατανόηση του μνημείου, που φτάνει μέχρι το σήμερα, στο πλαίσιο πάντοτε της αρχαιολογικής υπηρεσίας του ΥΠΠΟ», τονίζει ο ίδιος, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.
Αναφερόμενος στη μεγάλη ανασκαφική προσπάθεια των τελευταίων δέκα ετών δεν κρύβει πως όλη η μικρή ομάδα τότε πίστεψε σε αυτό το σημαντικό έργο και στην μεγάλη απήχηση που θα είχε. «Βέβαια, η αρχική πολύ μικρή ανασκαφική ομάδα του 2014», επισημαίνει ο κ. Λεφαντζής, «πλαισιώθηκε αμέσως με προσωπικό από τις συναρμόδιες κεντρικές διευθύνσεις του ΥΠΠΟ, του οποίου η ηγεσία, το 2014, πίστεψε στην υψηλή σημασία του μνημείου και παρακολούθησε την πολύμηνη ανασκαφή και τις παράλληλες εργασίες σωστικής στερέωσης και συντήρησης που απαιτούνταν. Τόσο η ανακάλυψη, όσο και η παγκόσμια αναγνώριση του μνημείου δεν ήταν τυχαία. Ήταν προϊόν επίπονης, μεθοδικής εργασίας, συχνά αφανούς, που κρύβει και μακρά εμπειρία στο διεπιστημονικό αντικείμενο εκ μέρους των στελεχών του ΥΠΠΟ. Σημειώνω, δε, ότι η τότε γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ και νυν υπουργός Λίνα Μενδώνη, από τις 12 Αυγούστου 2014 ως και την ολοκλήρωση της ανασκαφής παρείχε κάθε δυνατή διευκόλυνση».
Οι εκτιμήσεις της πολιτικής ηγεσίας του ΥΠΠΟ είναι πως το ταφικό μνημείο στον τύμβο Καστά θα είναι πλήρως αποκαταστημένο και επισκέψιμο πιθανόν στα τέλη του 2027 καθώς όλα τα έργα είναι σε πλήρη εξέλιξη. Μέχρι σήμερα, δέκα χρόνια μετά, συνεχίζονται να ακούγονται διάφορες θεωρίες περί «μυστικών» που κρύβει ο τάφος και, όπως όλα δείχνουν, οι θεωρίες αυτές δεν θα σταματήσουν εύκολα. Ωστόσο, ο κ. Λεφαντζής, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, είναι απολύτως σαφής: «Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχουν μυστικά, παρά μόνο τα δεδομένα της επιστημονικής έρευνας που καλούμαστε να συνθέσουμε. Όπου δεν υπάρχουν δεδομένα, δεν υφίστανται και απαντήσεις. Αρκετά ζητήματα στο μνημείο απαντήθηκαν και μόνο η πράξη της κατά χώραν έρευνας θα δώσει περισσότερα δεδομένα και απαντήσεις, αν όχι τώρα, σίγουρα στο μέλλον, το οποίο για τον τύμβο Καστά, προδιαγράφεται λαμπρό».
